W Kodeksie pracy wyraźnie określono, że praca w ramach umowy o pracę musi być m.in. wykonywana pod kierownictwem przełożonego, w określonym przez niego miejscu i czasie oraz w określony przez niego sposób. Pracownik ma obowiązek starannego wykonywania pracy (a nie osiągnięcia jakiegoś rezultatu) i nie może powierzyć jej wykonania innej osobie.
Może jest to trochę skomplikowane i nie do końca dla Ciebie przejrzyste, ale warto, byś miał świadomość, czym różni się praca na umowę o pracę od innych form jej wykonywania. Wielu pracodawców szuka bowiem dodatkowych oszczędności na kosztach pracy. Nagminną praktyką do niedawna było zmuszanie pracowników do tzw. samozatrudnienia, czyli rejestrowania działalności gospodarczej i świadczenia pracy formalnie jako firma, a faktycznie jako najemny pracownik. Pracodawcy się to opłacało, bo nie musiał odprowadzać za tak zatrudnianego "pracownika" składek na ubezpieczenie społeczne, dawać mu urlopu i płacić za czas jego choroby. To wszystko spadało na tegoż "pracownika", czyli "firmę".
Kodeks pracy zakazuje obecnie zastępowania umowy o pracę umową cywilnoprawną (a więc np. zleceniem) wtedy, gdy zachowane zostają warunki wykonywania pracy charakterystyczne dla stosunku pracy.
Z jakimi umowami cywilnoprawnymi możesz się spotkać?
1. Umowa zlecenia
Jest to umowa najczęściej stosowana. Przyjmując zlecenie zobowiązujesz się do wykonania na rzecz zamawiającego (zleceniodawcy) określonej pracy, w określonym terminie, za określone wynagrodzenie (choć możecie się też umówić na nieodpłatne wykonanie pracy). Przepisy nie określają czasu, w jakim musi być wypowiedziana taka umowa. Każda strona może to zrobić w dowolnym czasie.
Gdybyś podpisał taką umowę, to firma będzie Ci potrącała z wynagrodzenia (pomniejszonego o wysokość składek ubezpieczeniowych) 19-proc. zaliczkę na podatek dochodowy. Jeśli taka umowa jest dla Ciebie jedynym tytułem do ubezpieczenia społecznego, to opłacanie składek na ZUS jest obowiązkowe. Składkę emerytalną i rentową finansują po połowie zleceniodawca i zleceniobiorca. Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe - jeśli umowa jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę (składkę na ubezpieczenie wypadkowe opłaca zleceniodawca, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne). Od wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia należy również potrącić składkę zdrowotną.
Jeśli umowa zlecenia jest dla Ciebie umową dodatkową (bo pracujesz już gdzie indziej i inny pracodawca opłaca za Ciebie składki), to ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne (chyba, że zarabiasz na etacie mniej niż wynosi limit najniższej płacy - wtedy składki ubezpieczeniowe od zlecenia są obowiązkowe).
Ważne cechy umowy zlecenia:
- brak podporządkowania pracodawcy,
- pracę może świadczyć nie tylko osoba fizyczna, ale i podmiot gospodarczy (firma),
- nie obejmuje jej ustawowe minimum wynagrodzenia i jest ono wypłacane z dołu (czyli po wykonaniu pracy),
- nie ma ograniczeń w liczbie kolejnych takich umów,
- zleceniodawca nie udziela urlopu, nie wypłaca odprawy, nie płaci za czas choroby.
2. Umowa o dzieło
To tzw. umowa rezultatu, czyli zobowiązanie do wykonania określonego w niej dzieła (np. napisanie książki, czy wybudowanie domu). Może w niej być określony termin wykonania pracy. Taka umowa ulega rozwiązaniu po spełnieniu świadczeń obu stron, czyli po wykonaniu pracy i zapłaceniu za nią.
Pracodawcy lubią zawierać umowę o dzieło, bo nie trzeba od niej odprowadzać składek na ubezpieczenia społeczne ani zdrowotne (chyba że jest zawarta przez firmę z własnym pracownikiem). W dodatku wtedy, gdy dotyczy działalności twórczej i autorskiej (jak np. napisanie broszury czy zorganizowanie koncertu), to opodatkowana jest tylko połowa wynagrodzenia (koszt uzyskania przychodu wynosi aż 50 proc.).
3. Umowa agencyjna
W jej ramach zobowiązujesz się, za określonym wynagrodzeniem (w postaci prowizji, czyli określonego procentu od wartości transakcji), do stałego pośredniczenia w zawieraniu umów na rzecz lub w imieniu zlecającego. Dotyczy to, np. akwizytorów czy agentów ubezpieczeniowych. Ale często umowa taka jest zawierana choćby z osobami prowadzącymi sklepy, bary, stacje benzynowe (wtedy taki agent może również być dla innych pracodawcą). Umowa agencyjna może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. Jeśli chodzi o składki na ubezpieczenia, to stosuje się w przypadku takiej umowy zasady takie, jak przy umowie zlecenia.
4. Umowa o pracę nakładczą
Jest to inaczej umowa o pracę chałupniczą. To coś pośredniego między umową o pracę a umową o dzieło (tu też ważny jest rezultat). Istotne w niej jest to, że wykonawca nie musi świadczyć pracy osobiście, sam organizuje sobie czas pracy i warsztat. Umowa taka może być zawierana nawet na kilka lat (to zbliża ją do umów o pracę). Musi określać minimalną miesięczną płacę w wysokości nie mniejszej niż kwota najniższego wynagrodzenia. Zasady zawierania takich umów reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 1975 r.
Rozwiązanie takiej umowy może nastąpić w każdej chwili, za porozumieniem stron (umowa zawarta na czas nieokreślony może być rozwiązana z miesięcznym wypowiedzeniem). Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe są dla nakładców obowiązkowe, składki chorobowe są dobrowolne, a ubezpieczeniu wypadkowemu nie podlegają.
Coś dla "czasowników"
Kiedy nie możesz znaleźć stałej pracy, dobrym rozwiązaniem jest podjęcie pracy tymczasowej (najczęściej w zastępstwie za pracowników chorych lub przebywających na urlopach, a także przy pracach sezonowych). Można ją zdobyć za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej (media nazwały żartobliwie osoby ją wykonujące "czasownikami"). A zasady jej wykonywania określa ustawa o zatrudnianiu pracowników tymczasowych.
Wyjątkowość sytuacji polega na tym, że umowę zawierasz właśnie z taką agencją, a ona "wypożycza" Cię pracodawcy, na którego rzecz i pod którego kierownictwem pracujesz. Agencja zatrudnia Cię na czas określony lub czas wykonania określonej pracy. To ona zawiera i rozwiązuje z Tobą umowę, wypłaca Ci wynagrodzenie, odprowadza składki i podatki, udziela urlopu i wydaje świadectwo pracy. Z kolei korzystająca z Twojej pracy firma musi m.in. zapewnić Ci bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz wypełnić inne zobowiązania jakie wynikają z umowy, którą zawarła z agencją pracy tymczasowej. Przepisy gwarantują Ci, że w firmie, w której świadczysz pracę, nie możesz być gorzej traktowany niż pracownicy tej firmy. Ponadto powinieneś być informowany o wolnych stanowiskach pracy w tej firmie, na których zamierza się zatrudniać pracowników.
Uprawnienia pracownicze "czasownika" są podobne do przysługujących pracownikowi etatowemu (różnica jest taka, że np. nabywają oni prawo do 2 dni urlopu za każdy miesiąc pracy oraz że nie dotyczy ich tzw. ustawa o zwolnieniach grupowych).
Nie wszystkie firmy mogą korzystać z usług "czasowników" i nie na każdym stanowisku można ich zatrudniać. Ograniczenia dotyczą m.in. stanowisk, na których wykonywane prace są szczególnie niebezpieczne i na stanowiskach osób strajkujących. Nie mogą też korzystać z pracy "czasowników" firmy, które w ostatnich 6 miesiącach grupowo zwalniały pracowników.
poleca:
